พระสมุดลักษณะพิสูท ดำน้ำ และลุยเพลิง
เรียบเรียงโดย : นางศิวพร เฉลิมศรี นักภาษาโบราณชำนาญการพิเศษ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก
วันนี้เสนอเรื่อง "พระสมุดลักษณพิสูท ดำน้ำ และลุยเพลิง" ถ่ายถอดเนื้อหาโดยนางศิวพร เฉลิมศรี นักภาษาโบราณชำนาญการพิเศษ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก เนื้อหามีดังนี้
กฎหมายตราสามดวงได้รับยกย่องว่าเป็น ประมวลกฎหมายฉบับแรกแห่งสมัยรัตนโกสินทร์ หรือเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1” เนื่องจากเป็นการนำบทกฎหมายลักษณะต่างๆ ที่มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา มารวบรวมเป็นหมวดหมู่และชำระดัดแปลงบางบทที่วิปลาสทำให้เสียความยุติธรรมออกไป กฎหมายตราสามดวงเป็นประมวลกฎหมายที่มีโครงสร้างและองค์ประกอบครบถ้วนสมบูรณ์ที่สุดฉบับหนึ่งของโลก กฎหมายฉบับตราสามดวง เรื่อง พระสมุดลักษณพิสูท ดำน้ำ และลุยเพลิง เลขที่ 48 เป็นหนังสือสมุดไทยขาว ได้มาจากกระทรวงมุรธาธร (ปัจจุบันคือ กรมราชเลขานุการในพระองค์) ซี่งกฎหมายลักษณพิสูท ดำน้ำ และลุยเพลิง เป็นกฎหมายฉบับหนึ่งที่ประกอบอยู่ในกฎหมายตราสามดวง กฎหมายฉบับนี้เป็นมาตราการสุดท้ายที่จะหาเกณฑ์ตัดสินข้อแพ้ชนะในระหว่างคู่ความโดยยึดถือปรากฎการณ์เหนือหรือเกินเกณฑ์มาตรฐานตามธรรมชาติเป็นตัวตัดสิน แต่ก่อนที่จะมาถึงวิธีการนี้ คดีดังกล่าวได้ผ่านกระบวนการพิจารณาที่ควรจะทำมาทั้งหมดแล้ว แต่ปรากฎว่าคดีดังกล่าวขาดทั้งประจักษ์พยาน พยานแวดล้อม หรือพยานหลักฐานอื่นๆ ไม่อาจค้นหาความจริงได้ จึงยอมให้พิสูจน์ ซึ่งมี 7 ประการ ได้แก่
1. ล้วงตะกั่ว
2. สาบาน
3. ลุยเพลิงด้วยกัน
4. ดำน้ำด้วยกัน
5. ว่ายขึ้นน้ำแข่งกัน
6. ว่ายน้ำข้ามฟากแข่งกัน
7. จุดเทียนคนละเล่ม ผู้ใดหมดก่อน เป็นเกณฑ์แพ้ชนะกัน
กฎหมายลักษณพิสูท ดำน้ำ และลุยเพลิง นี้แสดงให้เห็นถึงกระบวนการทางยุติธรรมในอดีตที่พยายามจะพิสูจน์ความจริง โดยใช้อำนาจเหนือธรรมชาติ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ มาเป็นตัวตัดสิน และเชื่อว่าสามารถปกป้องคนดีหรือช่วยพิสูจน์ความบริสุทธิ์ของคนได้ เหมือนดังคำสุภาษิตของคนไทยที่ว่า คนดีตกน้ำไม่ไหล ตกไฟไม่ไหม้
บรรณานุกรม
พระสมุดลักษณพิสูทดำน้ำและลุยเพลิง. หอสมุดแห่งชาติ. หนังสือสมุดไทยขาว. อักษรไทย. ภาษาไทย. เส้นหมึก. จ.ศ. 1166 (พ.ศ.2347). เลขที่ 48. หมวดกฎหมาย.
กฎหมายตราสามดวง ฉบับราชบัณฑิตยสถาน เล่ม 2. กรุงเทพฯ:ราชบัณฑิตยสถาน, 2550.