เรียบเรียงโดย : นางศิวพร เฉลิมศรี นักภาษาโบราณชำนาญการพิเศษ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก
รายการ “จรดจดจาร” เป็นการนำเนื้อหาที่น่าสนใจจากเอกสารโบราณ หอสมุดแห่งชาติ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก มาถ่ายถอดเนื้อหาให้ทุกท่านได้อ่านพร้อมภาพประกอบจากเอกสารต้นฉบับที่หาดูได้ยาก โดยนำเสนอให้ท่านได้อ่านเป็นประจำทุกวันอังคาร
วันนี้เสนอเรื่อง "ตำราฝังหลักเมือง" ถ่ายถอดเนื้อหาโดยนางศิวพร เฉลิมศรี นักภาษาโบราณชำนาญการพิเศษ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก เนื้อหามีดังนี้
จากความเชื่อที่เล่าสืบต่อกันมา เรื่องการฝังเสาหลักเมืองว่า มีการฝังเสาหลักเมืองพร้อมคนทั้ง ๔ ที่ชื่อ อิน จัน มั่น คง ลงไปในหลุมที่ขุด ให้เป็นผีเฝ้ารักษาเมือง ซึ่งในความจริงตามตำราที่บันทึกไว้ จากหนังสือสมุดไทยดำ เรื่อง ตำราฝังหลักเมือง เลขที่ ๑๕ อยู่ในหมวดตำราเบ็ดเตล็ด กล่าวถึงการประกอบพิธีฝังหลักเมืองไว้ว่า ต้องมีการปลูกโรงพิธีที่มีผังและขนาดตามที่กำหนด เช่น ให้ปลูกโรงพิธีสงฆ์กลางเมือง ๕ ห้อง ขื่อกว้าง ๘ ศอก พื้นในประธานสูง ๒ ศอก พื้นเฉลียงสูง ๒ ศอก เป็นต้น รวมถึงบอกรายละเอียดการเตรียมบริเวณหลุมที่จะฝังศาลหลักเมือง เช่น ให้ขุดหลุมกว้างเป็น ๑๒ เหลี่ยม ๆ ละ ๑๐ นิ้ว ลึกพอให้แผ่นศิลารองต้นหลักลงไป หลุมที่จะฝังศาลหลักเมืองต้องมีขนาดกว้างยาวเท่าใด ตลอดจนการจัดเตรียมอุปกรณ์และสิ่งของต่างๆ ที่จะใช้ในการประกอบพิธีฝังศาลหลักเมือง จากนั้นก็จะนำดินจากทิศทั้ง ๔ มาปั้นเป็นก้อนเท่าผลมะตูม สมมุติให้ดินแต่ละก้อนเป็นธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ ให้คนถือคนละก้อนยืนอยู่ที่ปากหลุมคนละทิศ พราหมณ์ผู้ทำพิธีจะถามคนที่ถือดินว่าดินนั้นมีคุณประการใด คนที่ถือก้อนธาตุดินก็จะบอกคุณของดินในมือตนว่า พระนครนั้นจะมีอายุยืนยาว เป็นที่ชุมนุมของประชาชนชั่วกัลปวสาน คนถือก้อนธาตุน้ำก็จะบอกว่า พระกษัตริย์และเสนาอำมาตย์จะเจริญอายุวรรณะประสบความสวัสดีเป็นมงคลด้วยประการทั้งปวง คนถือก้อนธาตุลมบอกว่า การกสิกรรมและพาณิชกรรมจะเจริญรุ่งเรือง บ้านเมืองจะสมบูรณ์ด้วยข้าวปลาอาหาร ส่วนคนถือก้อนธาตุไฟบอกว่า เหล่ากองทหารจะแกล้วกล้า มีเดชเดชาเหนือเหล่าข้าศึกทั้งปวง เมื่อกล่าวจบแต่ละคนก็จะโยนก้อนดินลงในหลุม ตามด้วยแผ่นศิลายันต์ แล้วจึงอัญเชิญเสาหลักเมืองลงตั้งบนแผ่นศิลา สวดอัญเชิญเทวดาเข้าประจำรักษาพระนคร ไม่มีการนำเอาคนที่ ชื่อ อิน จัน มั่น คง ลงไปฝังพร้อมกับเสาหลักเมืองแต่ประการใด และคงจะไม่เป็นมงคลแก่พระนครเช่นกัน
บรรณานุกรม
“ตำราฝังหลักเมือง.” หอสมุดแห่งชาติ. หนังสือสมุดไทยดำ. อักษรขอม-ไทย. ภาษาบาลี-ไทย. เส้นหรดาล. ม.ป.ป. เลขที่ ๑๕. หมวดตำราเบ็ดเตล็ด.