เรียบเรียงโดย : นางสาวชญานุตม์ จินดารักษ์ นักภาษาโบราณชำนาญการพิเศษ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก
“ปัญญาบารมีหลวง” เป็นนิทานการบำเพ็ญ “ทานบารมี” ของพระโพธิสัตว์ มีชื่อเรื่องว่า “เจ้าอกิตติบัณฑิต” เล่าว่า พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติมาเป็นบุตรชายในตระกูลพราหมณ์ฐานะร่ำรวย อยู่ในเมืองพาราณสี ชื่อว่า “เจ้าอกิตติบัณฑิต” เมื่อบิดามารดาตายไป ทิ้งทรัพย์สมบัติไว้ให้มากมาย แต่เขาเกิดความเบื่อหน่ายในฆราวาสวิสัย จึงสละทรัพย์สมบัติทั้งหมดให้เป็นทาน แล้วบวชเป็นอกิตติฤาษี หนีลาภสักการะไปจำเริญเมตตาภาวนาให้บังเกิดฌานสมาบัติและอภิญญาที่เมืองทมิฬ กินใบเม่าเป็นอาหาร ต่อมาฤาษีได้ให้ใบเม่าต้มทั้งหมดเป็นทานแก่พระอินทร์ที่ปลอมตนเป็นพราหมณ์เฒ่า จนฤาษีอดฉันอาหาร พระอินทร์จึงให้พรแก่ฤาษี ฤาษีขอพรว่า “ขอให้ตนไม่มีความโลภในสันดาน ขออย่าให้พบคนพาล ขอให้พบบัณฑิต ขอให้ตนได้ให้ทานตลอดไปจนสิ้นอายุขัย” เมื่อสิ้นอายุขัย ฤาษีจึงไปเกิดในพรหมโลก มีสุภาษิตสำคัญที่ปรากฏในเรื่องนี้ คือ
“พาลํ น ปสฺเน น สุเณ น จ พาเลน สํวเส พาเลนลฺลาปสลฺลาปํ น เกร น จ โรจเย” แปลว่า “ไม่ควรพบพาล ไม่ควรฟัง ไม่ควรอยู่ร่วมกับพาล ไม่พึงทำการเจรจาปราศรัยกับพาล และไม่ควรชอบใจ”
บรรณานุกรม
“ปญฺญาปารมี.” หอสมุดแห่งชาติ. หนังสือใบลาน ๖ ผูก. อักษรธรรมอีสาน. ภาษาบาลี – ไทย. เส้นจาร. ฉบับล่องรัก. พ.ศ.๒๓๘๔. เลขที่ ๓๒/๑ – ๖. (ผูกที่ ๑ ลานที่ ๙ อังกา โก/๒ - ลานที่ ๑๓ อังกา ข/๒)