รายละเอียดเกร็ดความรู้จากเอกสารโบราณ

"สมุดรูปสัตว์ต่าง ๆ" บันทึกแห่งรัชสมัยรัชกาลที่ 3
หมวดหมู่: เกร็ดความรู้จากเอกสารโบราณ เผยแพร่เมื่อ: 21 ต.ค. 2568โดย:Urai Kummeepaจำนวนผู้เข้าชม:4
เรียบเรียงโดย : นางศิวพร เฉลิมศรี นักภาษาโบราณชำนาญการพิเศษ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก

"สมุดรูปสัตว์ต่างๆ" ถือเป็นสมุดไทยขาวที่น่าสนใจยิ่งเล่มหนึ่ง ไม่เพียงเพราะความงามวิจิตรของภาพวาด แต่ยังเป็นหลักฐานสำคัญที่เผยให้เห็นถึงรายละเอียดเบื้องหลังริ้วขบวนแห่และธรรมเนียมการสร้างสัตว์หิมพานต์เข้ากระบวนในอดีต สมุดเล่มนี้โดดเด่นด้วยปกที่ทารักสีดำขลับ พร้อมข้อความที่บันทึกด้วยเส้นความว่า "สมุดสัตว์รูปต่างๆ" ภายในบรรจุภาพวาดสัตว์นานาชนิดถึง 73 ภาพ ที่ถูกรังสรรค์ขึ้นด้วยฝีมืออันประณีต แม้จะใช้เพียงแค่เส้นหมึกสีดำในการวาด แต่กลับถ่ายทอดรายละเอียดและลวดลายได้อย่างสวยงามวิจิตรตระการตา

สิ่งที่ทำให้สมุดเล่มนี้มีคุณค่าอย่างยิ่งคือการบันทึกข้อมูลที่มากกว่าแค่รูปภาพ ในแต่ละภาพนอกจากจะมีชื่อสัตว์แล้ว ยังมีการระบุตำแหน่งในริ้วขบวน และที่สำคัญคือตำแหน่งขุนนางผู้มีหน้าที่รับผิดชอบในการสร้างสัตว์หิมพานต์ตัวนั้น ๆ ข้อมูลเหล่านี้เสมือนเป็น "พิมพ์เขียว" ที่สะท้อนให้เห็นถึงการจัดเตรียมงานพระราชพิธีที่ยิ่งใหญ่และซับซ้อนในสมัยโบราณ ซึ่งต้องอาศัยการจัดสรรหน้าที่ความรับผิดชอบอย่างเป็นระบบ

หลักฐานที่ยืนยันอายุและสมัยการสร้างสมุดเล่มนี้ได้อย่างชัดเจนคือ "บานแพนก" ที่ระบุวัน เดือน ปี ที่สร้างต้นฉบับไว้ว่า:

“๏ วัน 3 ขึ้น 13 ค่ำ เดือน 12 ค่ำ จุลศักราช 1197 ปีมแมสัพศก ข้าพระพุทธจ้าวหลวงพรหมประกาศิต เขียรรูปสัตวต่างๆ ข้าพระพุทธิจ้าวนายฉายจำลองชุปเส้นอักสรทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย ขอเดชะ ๚ะ”

การระบุปีจุลศักราช 1197 นั้น ตรงกับช่วงรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ทำให้สมุดเล่มนี้เป็นโบราณวัตถุที่มีอายุเก่าแก่เกือบสองศตวรรษ ซึ่งในเวลาต่อมา ต้นฉบับเล่มนี้ได้ถูกซื้อมาจากหม่อมหลวงแดง สุประดิษฐ์ เมื่อ พ.ศ. 2479 "สมุดรูปสัตว์ต่างๆ" จึงไม่ใช่แค่หนังสือภาพธรรมดา แต่เป็นมรดกทางศิลปะและวัฒนธรรมที่ผสมผสานอย่างลงตัวระหว่างงานช่างอันละเอียดอ่อนกับบันทึกทางประวัติศาสตร์ที่ทรงคุณค่า

 

บรรณานุกรม

“สมุดรูปสัตว์ต่าง ๆ”.  หอสมุดแห่งชาติ.  หนังสือสมุดไทยขาว.  อักษรไทย.  ภาษาไทย.  เส้นรงค์ (ดินสอ, หมึก).  จ.ศ. 1197 (พ.ศ. 2378). เลขที่ 197. หมวดสัตวศาสตร์

Tags

กระบวนแห่           แกงปลาไหล           เขาโค           คัมภีร์           คัมภีร์ใบลาน           คัมภีร์ประถมจินดา           คาถาป้องกันอสนีบาต           คาถาเย ธมฺมา           ค่าวพระอภัยมณี           เครื่องราชูปโภค           จรดจดจาร           จารึกในประเทศไทย           ช้าง           ช้างต้น           ช้างเผือก           ดวงชะตา           ดำน้ำ           เด็ก           ตำรา           ตำราชกมวย           ตำราแผนคชลักษณ์           ตำราฝังหลักเมือง           ตำราไม้ดัด           ตำราโหราศาสตร์           ทวารวดี           ทางชลมารค           ทำนา           เทวดา           นกกระทา           นกเขา           นครเมกกะ           นโม           น้ำฝนต้นข้าว           บัญชีเลก           ใบจุ้ม           ประกาศห้าม           ปลูกเรือน           ปัญญาบารมีหลวง           ผอม           พระไตรปิฎก           พระเทพกุญชร           พระพุทธเจ้า           พระราชพิธี           พระสมุดตำรา           พระอภิธรรม           พาหนะ           พิชัยสงคราม           ฟ้าผ่า           มวยไทย           มหามงคลนารี           เมฆ           แม่ซื้อ           ร้อยดอกไม้           ราชครู พระยา ราชา เสนา มนตรี           เรือพระที่นั่ง           ลักษณะพิสูท           ลุยเพลิง           ว่านยา           ศิลาจารึก           สุนัข           เสาแปดเหลี่ยม           แส๊กอะลี           หนังสือสมุดไทย           หนังสือสมุดไทยขาว           หลักเมือง           หลังปัลลวะ           หัวป่าก์พ่อครัว           ห้ามกล่าวทัก           หินบดยา           อนุตตานทีปนี           อ้วน           อักษรขอม           อักษรปัลลวะ           โอม