เรียบเรียงโดย : นางศิวพร เฉลิมศรี นักภาษาโบราณชำนาญการพิเศษ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก
หนังสือสมุดไทยไม่ได้เป็นเพียงบันทึกทางศาสนาหรือกฎหมาย แต่ยังเป็นขุมทรัพย์แห่งวรรณกรรมพื้นบ้านที่สะท้อนความเชื่อและค่านิยมของสังคมไทย หนึ่งในเรื่องราวที่ได้รับความนิยมและมีการคัดลอกสืบทอดมาอย่างยาวนานคือ "ปาจิตกุมาร" หรือที่รู้จักในชื่อ "เรื่องปาจิต-อรพิมพ์"
เรื่องราวของปาจิตกุมารเป็นนิทานประเภทจักร ๆ วงศ์ ๆ ที่มีกลิ่นอายของตำนานท้องถิ่นผสมอยู่ เล่าถึงความรักอันมั่นคงและอุปสรรคที่ต้องฝ่าฟันของ "ปาจิตกุมาร" (เจ้าชาย) กับ "นางอรพิมพ์" (หญิงสาวที่มีกำเนิดลึกลับ) เนื้อหาส่วนใหญ่มักเกี่ยวข้องกับการเดินทางผจญภัยในโลกต่างมิติ หรือการพลัดพรากจากกันด้วยอำนาจเหนือธรรมชาติ เช่น นางอรพิมพ์ถูกพญานาคพัดพาไป หรือการถูกใส่ร้ายจนต้องเผชิญกับบททดสอบอันตราย ฉบับที่บันทึกในสมุดไทยมักใช้ภาษาที่มีสัมผัสคล้องจอง มีการพรรณนาฉากธรรมชาติ การเดินทาง และความรู้สึกอย่างละเอียดอ่อน ทำให้เป็นแหล่งข้อมูลชั้นดีในการศึกษาภาษาและวรรณศิลป์สมัยเก่า และนิทานเรื่องนี้ยังตอกย้ำถึงคุณธรรมเรื่องความซื่อสัตย์ ความอดทน และความจงรักภักดีในรักแท้ ซึ่งเป็นหลักคิดสำคัญที่ถูกปลูกฝังในสังคมโบราณ
บรรณานุกรม
“พระปาจิตต์เลม ๓.” หอสมุดแห่งชาติ. หนังสือสมุดไทยขาว. อักษรไทย. ภาษาไทย. เส้นหมึก. พ.ศ.๒๓๑๖. เลขที่ ๒. หมวดวรรณคดี.