ใบจุ้ม เจ้าหมื่นไวยวรนาถบอกการตีทัพฮ่อที่เมืองแอด
เรียบเรียงโดย : นางศิวพร เฉลิมศรี
ใบจุ้ม คือ เอกสารที่ทำมาจากผ้า อาจเป็นผ้าฝ้าย ผ้าไหม หรือด้าย และกระดาษแบบต่างๆที่ทำเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า โดยใช้หมึกบันทึกเส้นตัวอักษรบนผืนผ้า ส่วนบนกระดาษสามารถบันทึกเส้นตัวอักษรด้วยเส้นดินสอหรือเส้นหมึกก็ได้ ตอนสุดท้ายของเอกสารประทับตราประจำพระองค์ หรือตราประจำตำแหน่งของผู้ออกจดหมายไว้ตอนท้ายเป็นส่วนใหญ่ มีเนื้อหาเกี่ยวกับข้อราชการต่างๆ ของอาณาจักรล้านช้าง เช่น พระราชโองการสั่งข้อราชการแก่บ้านเล็กเมืองน้อยในปกครอง จดหมายบอกข้อราชการต่างๆ หรือ บันทึกบอกเขตดินแดนสำหรับใบจุ้มฉบับนี้บันทึกลงบนกระดาษรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า เขียนเส้นตัวอักษรด้วยเส้นดินสอเป็นอักษรไทยน้อย ภาษาลาว-ไทย เลขที่ ๕๙ จ.ศ. ๑๒๔๘ (พ.ศ.๒๔๒๙) เป็นจดหมายที่บอกข้อราชการ เรื่อง เจ้าหมื่นไวยวรนาถบอกการตีทัพฮ่อที่เมืองแอด มีเนื้อหาว่า เจ้าหมื่นไวยวรนาถ (นามเดิม เจิม เป็นบุตรพระยาสุรศักดิ์มนตรี (แสง) เดิมในรัชกาลที่ 5 ต่อมาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๙ วันที่ ๑๑ พฤศจิกายน จึงได้รับการโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นเจ้าพระยาสุรศักดิมนตรี นฤบดีมหาสวามิภักดิ์ สัตยรักษ์เมตยาชวศรัย ยุทธสมัยสมันตโกศล อณิกมณฑลธุชสุปรีย์ เสนานีอุดมเดช พิเศษสาธุคุณสุนทรพจน์ อดุลยยศเสนาบดี) แม่ทัพฝ่ายเหนือ แจ้งข้อราชการมายังเจ้ามหินทราเทพนิพธร เจ้านครหลวงพระบางราชธานี มีความว่า ราชการปราบปรามฮ่อเมืองสบแอด (คือ เมืองแอด แขวงหัวพัน สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ในปัจจุบัน) นั้นได้ตีแตกแล้วทั้ง ๒ ค่าย และขอให้เจ้านครหลวงพระบางมีศุภอักษรแจ้งไปยังกรุงเทพฯ พร้อมส่งหีบหนังสือ ๒ หีบมาด้วย
บรรณานุกรม
สมมตอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งเจ้าพระยาในกรุงรัตนโกสินทร์. พิมพ์ครั้งที่ ๕.
กรุงเทพฯ:กรมศิลปากร. ๒๕๔๕. ๔๐๔ หน้า.
“หนังสือเจ้าหมื่นไวยวรนาถ บอกการตีทัพฮ่อที่เมืองแอดแก่เจ้ามหินทรเทพฯ เจ้าเมืองหลวงพระบาง”.
หอสมุดแห่งชาติ. กระดาษเพลา. อักษรไทยน้อย. ภาษาลาว-ไทย. เส้นดินสอ. จ.ศ.๑๒๔๘ (พ.ศ.๒๔๒๙). เลขที่ ๕๙. หมวดจดหมายเหตุ (ใบจุ้ม).