บทความเกร็ดความรู้จากเอกสารโบราณ

ค่าวพระอภัยมณี

       นิทานคำกลอนเรื่อง พระอภัยมณี ของ สุนทรภู่  เป็นที่นิยมและรู้จักกันอย่างแพร่หลาย เรื่องราวประกอบไปด้วยการเดินทางผจญภัยมากมายหลายตอนทั้งทางบกและทางน้ำ มีสิ่งของวิเศษและสัตว์วิเศษ อ่านแล้วเกิดจินตนาการและสร้างความสนุกสนาน ไม่ว่าจะอยู่ในวัยเด็กหรือผู้ใหญ่  ความนิยมของนิทานคำกลอนเรื่อง พระอภัยมณี จากภาคกลางได้เดินทางไปสู่ผู้อ่านในภาคเหนือในเวลาต่อมา  กล่าวกันว่า เจ้าแม่ทิพเกสร พระชายาในพระเจ้าอินทวิชยานนท์ พระเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่องค์ที่ 7  มีพระประสงค์ให้ พระยาพรหมโวหาร กวีเอกที่มีชื่อเสียงในล้านนา แต่งค่าวซอ เรื่องพระอภัยมณีและศรีสุวัณณ์ ขึ้นราว พ.ศ. 2420 – 2425  ด้วยคำประพันธ์ประเภทค่าว  ซึ่งเป็นคำประพันธ์ที่ชาวล้านนานิยมใช้ในการขับร้อง  โดยใช้โครงเรื่องจากนิทานคำกลอนเรื่องพระอภัยมณี และใช้คำภาษาถิ่นร่วมกับคำภาษาไทยภาคกลางในการแต่งค่าว

    ค่าวพระอภัยมณี ฉบับหอสมุดแห่งชาติ นี้เป็นคัมภีร์ใบลาน จารด้วยอักษรธรรมล้านนา ภาษาไทยล้านนา จำนวน 1 ผูก มี 120 หน้าลาน เลขที่ 1438/1  ไม่ระบุปีที่จารและชื่อผู้จาร  สำหรับเนื้อหานั้น เริ่มเรื่องตั้งแต่ พระอภัยมณีและศรีสุวรรณเดินทางไปเรียนวิชาเป่าปี่และวิชากระบี่กระบองกลับมาจึงถูกพระบิดาขับออกจากเมือง  จนถึง ศรีสุวรรณและสามพราหมณ์ตามหาพระอภัยมณีมาถึงเมืองรมจักร และศรีสุวรรณพบรักกับนางเกษรา (ค่าวพระอภัยมณี ฉบับสมบูรณ์ ของพระยาพรหมโวหาร เนื้อเรื่องจบที่
งานอภิเษกระหว่างศรีสุวรรณกับนางเกษรา)

      แม้ว่าค่าวซอ เรื่องพระอภัยมณี  ฉบับของหอสมุดแห่งชาติ จะมีเนื้อหาไม่ครบถ้วนตามต้นฉบับเดิมที่ พระยาพรหมโวหาร แต่งไว้  แต่ก็ทำให้ทราบว่า มีความนิยมและคัดลอกต่อมาโดยจารเป็นฉบับคัมภีร์ใบลาน เก็บรักษาไว้ที่หอสมุดแห่งชาติอีกฉบับหนึ่งด้วย

บรรณนานุกรม

ค่าวพระอภัยมณี.  หอสมุดแห่งชาติ.  คัมภีร์ใบลาน.  อักษรธรรมล้านนา  ภาษาไทยล้านนา.  เส้นจาร.  
        ฉบับลานดิบ.  ม.ป.ส.  ม.ป.ป.  เลขที่ 1438/1.

อุดม  รุ่งเรืองศรี.  การใช้ศัพท์ภาษาไทยกลางในคร่าวซอเรื่องพระอภัยมณี พระยาพรหมโวหาร.  เชียงใหม่:

        ภาควิชาภาษาไทย  คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2528.